Gemeenten met vernieuwende aanpak Weerbaar Bestuur

Project: Betrouwbaar Openbaar Bestuur Bonaire - Versterking van integriteit van de overheid in Caraïbische Nederland

Op Bonaire wordt met Governance & Integrity gewerkt aan versterking en duurzame verankering van de integriteit van de overheid in Caribisch Nederland. Dat gebeurt aan de hand van het programma BOBB waarbij onder andere lokale medewerkers on-the-job worden opgeleid tot zelfstandig werkende integriteitspecialisten. Onderdelen van het programma zijn een gedragscode, risicoprofielen voor bestuurders en raadsbrede afspraken over omgaan met vermoedelijke schendingen. Ook wordt er gewerkt aan een zelfstandig werkend integriteitssysteem en een weerbare organisatie, met versterking van de meest kwetsbare processen.

Er zijn twee trainingen georganiseerd voor het Bestuurscollege van Bonaire, over onder meer de rollen en taken in de politiek en de verhouding met het ambtelijk apparaat. In de trainingen is ingegaan op het besluitvormingsproces, zowel ambtelijk als bestuurlijk. Daarnaast is Bonaire bezig met het opstellen van gedragscodes voor bestuurders en met het werven van een integriteitscoördinator. Ook zijn er binnen het programma risicoanalyses binnen directies van het Openbaar Lichaam uitgevoerd, en wordt er nu gewerkt aan het implementeren van uitkomsten van deze analyse. Inmiddels zijn twee integriteitscoördinatoren gestart. Zij zijn de integriteitsstructuur binnen de organisatie aan het uitbouwen. Zo wordt er bijvoorbeeld gewerkt aan het opstellen van meldprocedures, een onderzoeksprotocol en het vergroten van integriteitsbewustzijn binnen de organisatie.

Projectleider: Valérie Plasmans, Valerie.Plasmans@minbzk.nl

Project: Professionalisering gemeentebestuur

Raads- en collegeleden van de gemeente Brunssum hebben een traject gevolgd om de onderlinge omgangsvormen te verbeteren. En ook om de professionaliteit van het lokaal bestuur en daarmee de bestuurskracht te versterken. In individuele sessies gaf iedere deelnemer aan wat voor hem/haar de belangrijkste thema’s waren. De rode draad uit deze gesprekken vormde de basis voor de andere onderdelen van de training zoals workshops over de politieke en bestuurlijke rollen van raadsleden en wethouders. Het accent lag op het verbeteren van de onderlinge verhoudingen en het herstellen van de ‘verbinding’.

Het professionaliseringstraject voor de raad en het college van B&W is afgerond. Raads- en collegeleden hebben een traject gevolgd om de onderlinge omgangsvormen te verbeteren. Daarnaast is gewerkt aan het versterken van de professionaliteit van het lokaal bestuur en daarmee de bestuurskracht. Kenmerkend voor het hele proces is geweest dat de regie vooral bij de raad zelf lag en daarop maatwerk is geleverd. In de achterliggende periode heeft de gemeente Brunssum onder meer:

1. Een permanente commissie integriteit ingesteld.
2. Een protocol en stappenplan (mogelijke) integriteitschendingen (raad en college) vastgesteld.
3. Een nieuwe aanpak risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders en raadsleden vastgesteld, alsmede besluit tot het verplicht stellen van een verklaring omtrent het gedrag (VOG) en een registratie BKR.
4. Een protocol over houding en gedrag opgesteld.
5. Het reglement van orde van de raad gewijzigd.
6. Een proces verinnerlijking/bewustwording integriteit doorlopen. Juist ook op basis van dit laatste punt is een gedragsverandering bestendigd en zijn de verhoudingen binnen het bestuur verbeterd. Het traject is afgesloten met een opgeleverde documentaire.

Projectleider: Peter Peeters, peter.peeters@brunssum.nl

Project: Vergroten weerbaarheid bestuurders en ambtelijke organisaties

De gemeente Culemborg werkt aan de preventie van risicovolle situaties en vermindering van de kwetsbaarheid van het openbaar bestuur. Er is een integrale aanpak opgesteld voor het vergroten van bewustwording over intimidatie, bedreiging en andere ondermijnende activiteiten. Het Festival Bestuurlijke Weerbaarheid en het organiseren van trainingen voor bestuurders, raadsleden en ambtenaren zijn hier voorbeelden van.

Festival weerbaarheid

Het festival Bestuurlijke Weerbaarheid heeft vanwege het Corona virus nog geen doorgang gevonden. Het festival dient als kick-off om middels 4 pijlers structureel de lokale weerbaarheid te vergroten, namelijk:

1. Bewustwording van lokale weerbaarheid binnen de organisatie;
2. Een veilige werkomgeving waarbinnen medewerkers in een weerbare en integere organisatie hun publieke taak kunnen uitvoeren;
3. Integere besluitvorming en dienstverlening om voorkomen dat er onbedoeld ingaan wordt op intimidatie, bedreiging;
4. Een goede informatiepositie waardoor inzicht verkregen wordt en om intimidatie, bedreiging en omkoping met het beschikbare instrumentarium aan te pakken.

Gedragscode, trainingen en preventiemedewerkers

Door de gemeenten Culemborg, West Betuwe en Tiel is gewerkt aan een Gedragscode. De verwachting is dat de gedragscode inclusief implementatieplan in augustus aan het college wordt aangeboden ter besluitvorming. Daaruit volgen een aantal trainingen om medewerkers/ bestuurders bewust en weerbaar(der) te maken. Daarnaast wordt, eveneens door middel van trainingen, aandacht besteed aan het stellen van grenzen in een zogenaamd 'stop-gesprek'.

Inmiddels is er ook een meldings- en informatieproces ingericht waar iedere medewerker, bestuurder, raadslid een melding kan maken. Deze meldingen komen terecht bij de preventiemedewerker.

Projectleider: Debora Lenten, debora@deboralenten.nl, D.Lenten@culemborg.nl

Project: Versterking van de digitale en mentale weerbaarheid van de ambtelijke en bestuurlijke organisatie

De gemeente Eindhoven werkt aan het digitaal en mentaal weerbaarder maken en houden van de ambtelijke en bestuurlijke organisatie. Dat wordt bereikt door het versterken van de veilige publieke taak, de informatiepositie t.b.v. gemeentelijke besluitvorming en bestuurlijke en ambtelijke integriteit. Ook wordt er gewerkt aan netwerkbewustzijn: als netwerkende overheid krijg je met diverse belangen te maken. Hoe zorg je ervoor dat het publieke belang niet in het geding (kan) komen en voorkom je (de schijn van) netwerkcorruptie? Er komt o.a. een analyse naar kwetsbare functies, netwerken en processen en een afwegingskader voor het werken in netwerken. Ook is er aandacht voor digitale weerbaarheid (gebruik social media) en monitoring.

Gedurende de looptijd van het programma is enerzijds gewerkt aan de basis op orde van de weerbaarheid van de organisatie. De focus lag op het krijgen van zicht op en inzicht in de weerbaarheid van de organisatie. En tegelijkertijd het bieden van tools om hiermee aan de slag te gaan. Het werken in netwerken heeft in diverse producten en activiteiten aandacht gekregen. Immers, netwerken zit Eindhoven het DNA; van belang is om te kunnen blijven netwerken en te voorkomen dat door oneigenlijk druk en dreiging democratische besluitvorming onder druk komt te staan.

Concreet zijn de volgende resultaten geboekt:

1. Overall verhogen van bewustzijn op het belang van een weerbare organisatie.
2. Nulmeting naar de weerbaarheid van de organisatie (kwetsbare processen, functies en netwerken). Samen met de organisatie(onderdelen) worden de aanbevelingen verder besproken en uitgewerkt;
3. Diverse handelingskaders bij agressie en geweld
4. Een weerbaarheidscheck bij de werving en selectie van kandidaat raadsleden en kandidaat wethouders voor politieke partijen én een weerbaarheidsscan voor college en gemeentesecretaris. In deze tools is aandacht voor zowel integriteit, veiligheid als netwerkbewustzijn.
5. Geactualiseerde gedragscodes, zowel bestuurlijk als ambtelijk. In beide codes is netwerkbewustzijn actief opgenomen. Aanvullend op de bestuurlijke gedragscode is ook een set van procesafspraken opgenomen met handelingsperspectief bij een vermoeden van een integriteitsschending.

Projectleider: Marije van Hal, m.van.hal@eindhoven.nl

Project: Bestuurlijke weerbaarheid

Het Programma Aanpak Ondermijning van de gemeente Gouda wordt op drie punten versterkt. Als eerste op awareness/bewustwording, waaronder een ondermijningsbeeld en een meldingsloket. Als tweede het organiseren van een adequaat kennisniveau en informatievoorziening en het kunnen toepassen van benodigde bevoegdheden. Hieronder vallen een werkproces voor ondermijningsmeldingen, Privacy Impact Assessment, een informatiemakelaar/analist en het aanscherpen van de toepassing van BIBOB. En als derde het integer en veilig werken dat o.a. wordt bereikt door het meerogenprincipe en het organiseren van een structurele dialoog.

Awareness

• Er is een inventarisatie gemaakt van de bestuurlijke weerbaarheid van de gemeentelijke organisatie. De aanbevelingen sluiten aan bij de 3 pijlers van de impulsgelden:

  1. Het versterken van de awareness.
  2. Het organiseren van een goede (integrale) informatiepositie en het kunnen toepassen van bevoegdheden.
  3. Veilig & integer werken.

  Vanuit criminelen worden vaker contrastrategieën ingezet. Daardoor is het belang van de laatste pijler binnen de organisatie urgenter geworden.

• Er is een ondermijningsbeeld door het RIEC opgesteld. Uit het ondermijningsbeeld blijkt dat Gouda met name met 6 criminele fenomenen te maken heeft:

  1. Drugscriminaliteit
  2. Criminele families en netwerken
  3. Outlaw Motorcycle Gangs
  4. Malafide bedrijven(terreinen)
  5. Fraude en witwassen
  6. Mensenhandel

  De uitkomsten zijn in een vertrouwelijke bijeenkomst besproken met de gemeenteraad. Op basis van de uitkomsten van de inventarisatie bestuurlijke weerbaarheid en het ondermijningsbeeld wordt de aanpak op ondermijning voor de komende jaren aangepast.

Versterken informatiepositie en bevoegdheden

• Er is een analist/informatiemakelaar aangesteld die als spin-in-het-web fungeert in de communicatie tussen de gemeentelijke afdelingen en ketenpartners.
• Er is een AVG-proof werkproces ingericht om gestructureerd ondermijningsdossiers op te kunnen bouwen. Dit werkproces wordt verder aangescherpt n.a.v. het model privacy protocol binnengemeentelijke gegevensuitwisseling van de landsadvocaat. Het werkproces is in een ICT-systeem ingebouwd waardoor informatie beveiligd kan worden uitgewisseld.
• De samenwerking met andere gemeentelijke afdelingen is geïntensiveerd. Er worden vaker signalen vanuit andere afdelingen doorgegeven en er wordt integraal op casussen ingezet.
• Er wordt een informatie- en analysesysteem (iBase en Analyst’s Notebook) aangeschaft om dossiers en netwerken in op te kunnen bouwen.
• Het proces om bestuurlijke maatregelen in te zetten, is aangepast. Het zienswijzetraject wordt zorgvuldiger doorlopen en de besluiten worden uitgebreider onderbouwd in het kader van noodzakelijkheid en proportionaliteit. N.B. in Gouda wordt vrijwel bij elke opgelegde bestuurlijke maatregel, een bezwaar- en beroepsprocedure doorlopen.
• Een aantal bevoegdheden is de afgelopen periode voor een eerste keer ingezet, denk hierbij aan bevoegdheden i.k.v de wet bibob en het intrekken van vergunningen voor de horeca.

Veilig en integer werken

• Werkprocessen worden gestandaardiseerd (LEAN). Jaarlijks wordt met de betrokken medewerkers geëvalueerd in hoeverre de processen aansluiten bij hun werkzaamheden en van toegevoegde waarde zijn. De werkprocessen worden ingebouwd in een ICT-systeem zodat medewerkers soepel door het gestandaardiseerd werkproces worden begeleid.
• Er is een meer-ogen-principe ingevoerd voor een aantal kwetsbare processen.
• In het werkproces ondermijning zijn extra overlegmomenten ingebouwd, zodat medewerkers meer overleggen over waarom en op welke wijze een aantal specifieke bevoegdheden ingezet worden (denk aan sluiten van panden, intrekken van vergunningen, BIBOB).
• Met BZK is overlegd hoe gemeente breed de kwetsbare processen in kaart kunnen worden gebracht en is onderzocht of een periodieke VOG kan worden ingevoerd.
• Voor gemeentelijk medewerkers zijn extra maatregelen getroffen om veilig te kunnen werken.

Projectleider: Ebru Avci, ebru.avci@gouda.nl

Project: Een weerbare en integere organisatie tegen ondermijnende criminaliteit

De gemeente Oss werkt aan een integrale aanpak van ondermijning met als doel om ondermijnende criminele structuren te doorbreken en te normaliseren. De gemeente richt zich op vijf verschillende thema’s. De eerste 2 thema's gaan over bewustwording van ondermijnende criminaliteit bij gemeenteambtenaren en een veilige werkomgeving zodat medewerkers hun publieke taak veilig kunnen uitvoeren. Het derde thema richt zich op goede en integere besluitvorming en dienstverlening. Het vierde thema zorgt voor een goede informatiepositie waardoor de gemeente inzicht krijgt en in staat is om ondermijnende criminaliteit aan te pakken. Het laatste thema betreft het ontwikkelen van de organisatie door samenwerking en samen leren op relevante thema's en casuïstiek.

De impulsgelden worden besteed binnen het kader van het (organisatie)ontwikkelingsprogramma weerbare organisatie. Op alle vijf de pijlers zijn diverse activiteiten uitgevoerd. De bedoeling is dat medewerkers begrijpen hoe hun eigen werk en gedrag zich verhoudt tot het zijn van een weerbare overheid. Ze voelen zich weerbaar en veilig in hun werkomgeving. Daarmee wordt bereikt dat ondermijnende criminele structuren worden doorbroken waardoor de leefomgeving voor de burgers veiliger wordt.

1. Bewustwording:

• Er zijn bewustwordingssessies gehouden op diverse afdelingen.
• Er is een interne campagne Veilig Werk gestart.

2. Veilige werkomgeving:

• Er is een nulmeting Veilige Publieke Taak gehouden en er zijn en worden diverse verbetermaatregelen genomen;
• De visie op veilige dienstverlening wordt ge-update en protocollen aangepast en uitgebreid;
• Er zijn trainingen agressiebeheersing en omgaan met verward gedrag  georganiseerd;
• Risicogesprekken en complexe integrale dossiers worden gesignaleerd en begeleid.

3. Integere besluitvorming en dienstverlening:

• De Wet BIBOB en bestuurlijke maatregelen worden breder ingezet;
• Besluitvorming komt niet onder druk tot stand: emotie mag, agressie niet;
• Er is aandacht voor relatiemanagement, netwerkbewustzijn en meldingsbereidheid.

4. Informatiepositie:

• Er is een Maasland Interventie Team: optreden als één overheid;
• Er is een signalenoverleg en meldingsproces ingericht;
• Er is een visie op datagericht werken ontwikkeld;
• Er wordt een Veiligheids Informatieknooppunt ingericht.

Projectleider: Programmamanager Weerbare Organisatie, telefoonnummer 140412

Project: Binnenspiegel

Tytsjerksteradiel is een plattelandsgemeente waar men elkaar kent. Een laagdrempelig en toegankelijk gemeentebestuur is in beginsel positief. Er zitten echter ook risico’s aan. Het doel van dit project is politieke ambtsdragers en de ambtenaren van de gemeente Tytsjerksteradiel bewust te maken van de gevaren voor ondermijning, en hoe ze om kunnen gaan met agressie en geweld.

Het project 'Binnenspiegel' is opgestart met het aanstellen van een tijdelijk projectleider weerbaar bestuur, begin 2020. De inzet is gericht op bewustwording, het bieden van een handelingsperspectief bij het oppikken van signalen (meldpunt, eventueel een ondermijningstafel, etc.) en samenwerking met de inwoners (met name ondernemers) bij het tegengaan van ondermijnende criminaliteit. Dit alles zal voorafgegaan worden door een 0-meting om zo een goed uitgangspunt te hebben en een beeld te vormen van de noodzakelijke actie.

Projectleider: Erik Baas, e.baas@t-diel.nl

Project: Herken jij de onderwereld in de bovenwereld?

De app Ondermijning draagt bij aan de bewustwording van en kennis over (de aanpak van) ondermijning. Het geeft inzicht in de effecten, risico’s en de gevaren van ondermijning. De app is bedoeld voor politieke ambtsdragers en medewerkers van overheidsorganisaties die een rol hebben in de signalering en aanpak van ondermijning. Of hier bestuurlijk of beleidsmatig bij betrokken zijn. Ook burgers en ondernemers die in aanraking komen met (de aanpak van) ondermijning kunnen de app gebruiken. 

De nieuwe release van de app Ondermijning kent een aantal nieuwe functionaliteiten en verbeteringen. De eerste versie bestond uit een quiz en een kennisbank. Wat er nu onder meer bij is gekomen, is een module nieuwsberichten. Op één plek kun je nu alle nieuwsberichten lezen over ondermijning. Vele nieuwsbronnen op internet worden hierop continu gescand met als resultaat dat je 24/7 op de hoogte blijft van de ontwikkelingen op het gebied van (de aanpak van) ondermijning. Dit bevordert de bewustwording en vergroot de kennis over ondermijning.  Je kunt ook een thema en regio(‘s) selecteren als je daar nieuws over wilt ontvangen. Ook kun je nieuwsartikelen delen en in de app opslaan om ze later te lezen. Als je de app opstart, start je met een carrousel bestaande uit de vraag van de week, het meest recente nieuwsbericht over ondermijning en een interessant weetje over hoe je ondermijning kunt herkennen. Voor het herkennen van signalen van ondermijning is ook een aparte module in de app opgenomen. Ook is een overzicht van alle meldpunten voor ondermijning toegevoegd.

Gekozen is voor het bereiken van een brede doelgroep. De informatie die in de app staat, is openbare informatie. Najaar 2021 is de app ruim 14.000 keer gedownload.

Afgelopen jaar is het landelijk, integrale Kennisplatform Ondermijning gelanceerd. Het doel is om de informatie van deze website en de app aan elkaar te koppelen, zodat er een gemeenschappelijke kennisbank over ondermijning ontstaat.

In het verlengde van de app-ontwikkeling is vanuit het impulstraject extra aandacht gegeven aan Ondermijning in de gemeentelijke politiek in Utrecht. Daarbij is de verbinding gelegd tussen Ondermijning en een bredere aanpak ‘Weerbare Overheid’; een aanpak met als uitgangspunt dat de gemeentelijke organisatie weerstand biedt tegen oneigenlijke beïnvloeding en/of verstoring van haar medewerkers, processen, informatie, middelen en eigendommen. Een aanpak die ziet op 1) het werken aan bewustwording en het bieden van handelingsperspectief, 2) het creëren en behouden van een veilige werkomgeving en 3) het zorgvuldig opvolging geven aan signalen en incidenten. 

Concreet vertaalde de extra aandacht zich afgelopen jaar in een bijeenkomst morele oordeelsvorming voor de gemeenteraad, waarin casuïstiek werd behandeld op het snijvlak van ondermijning en integriteit. Voor de komende raadsperiode zal ‘Weerbare Overheid’ een stevige plek innemen in het inwerkprogramma van de nieuwe raad, waarna programmatisch het thema in de daaropvolgende jaren op de agenda zal blijven.

Projectleiders: Merel van Hall, m.van.hall@utrecht.nl, Berend Snijders, berend.snijders@utrecht.nl, Ben van der Hoeven, ben.van.der.hoeven@utrecht.nl

Project: De weerbaarheid van de bestuurlijke en ambtelijke organisatie vergroten

Ondermijnende activiteiten blijven vaak onzichtbaar. Daarom is het belangrijk voor de gemeente Vlaardingen om ambtenaren, college- en raadsleden meer bewust te maken van de wijze waarop ondermijning voorkomt in het eigen werkveld. Om vervolgens de weerbaarheid van bestuurders en ambtenaren te vergroten.

Het project richt zich op theater in combinatie met trainingen en/of World Cafés. Het doel van het project is om bewustwording te creëren. Zodat ambtenaren, collegeleden en raadsleden zich meer bewust zijn van wat ondermijning is, signalen kunnen herkennen en weten waar ze terecht kunnen met signalen. Het project bevindt zich in een verkennende fase.

Projectleiders: Lisette Tanis en Laila El Bozidi, veiligheid@vlaardingen.nl

Project: De inrichting van een lokaal coördinatiepunt ondermijning

Gemeente Zwolle investeert in de inrichting van een lokaal coördinatiepunt ondermijning om ondermijnende activiteiten en georganiseerde criminaliteit beter te kunnen aanpakken. Kerntaken van het coördinatiepunt zijn het ontvangen van signalen van ondermijning, het verrijken van deze signalen en het coördineren van de samenwerking tussen verschillende partijen. Het doel is om de preventieve bestuurlijke aanpak te versterken en de maatschappelijke weerbaarheid te vergroten.

Het coördinatiepunt is bemenst en draait volop mee in de integrale aanpak van ondermijning. Door binnen het LCP ook veiligheidscasuïstiek vanuit verschillende thema’ aan elkaar te verbinden verwachten we meer inzicht te krijgen in de raakvlakken/overlap, en effectiever (ook vooraf/preventief) te kunnen interveniëren. Naar de toekomst toe willen we deze werkwijze verbinden met de methode datagedreven werken vanuit Zicht op Ondermijning, waar Zwolle onderdeel van is. We verwachten hiermee stappen te kunnen zetten in het verkrijgen van inzichten die zowel voor preventieve interventies en beleid, als voor repressief optreden gebruikt kunnen worden.

Projectleiders: Liesbeth Hoekstra, bl.hoekstra@zwolle.nl, Wendy Hutterd, w.hutterd@zwolle.nl

De pilot integrale beveiliging is uitgevoerd in de gemeenten Almelo, Breda, Berkelland, Dalfsen, Venlo, Haarlemmermeer, Gooise Meren, Tiel, Tilburg en het openbaar lichaam Saba. In deze pilot is geëxperimenteerd met een brede en samenhangende aanpak van de verschillende beveiligingsaspecten van een organisatie. Het idee hierachter was om de informatiebeveiliging, fysieke beveiliging, personele beveiliging, en integriteit met elkaar te verbinden, zodat het algehele beveiligingsniveau verhoogd wordt. Zo breng je veiligheidsrisico's terug tot een voor de organisatie aanvaardbaar niveau en maak je je organisatie weerbaarder en veiliger. Bekijk de resultaten van de pilot.

Project: Ongewenste inmenging in dorpen en wijken

Achtkarspelen is een plattelandsgemeente, een groot gebied met weinig inwoners en afgelegen industrieterreinen buiten het dorp. Deze zijn vaak uit het zicht van de handhaving en politie, waardoor er geen duidelijkheid is over wat er op die terreinen gebeurd. Dit project is bedoeld om samen met onder andere de ondernemers te onderzoeken, hoe we elkaar kunnen helpen om beter zicht te krijgen wat er op de terreinen gebeurt.

Het project 'Ongewenste inmenging in dorpen en wijken' is opgestart met het aanstellen van een tijdelijk projectleider weerbaar bestuur, begin 2020. De inzet is gericht op bewustwording, het bieden van een handelingsperspectief bij het oppikken van signalen (meldpunt, eventueel een ondermijningstafel, etc.) en samenwerking met de inwoners (met name ondernemers) bij het tegengaan van ondermijnende criminaliteit. Dit alles zal voorafgegaan worden door een 0-meting om zo een goed uitgangspunt te hebben en een beeld te vormen van de noodzakelijke actie.

Projectleider: Eric Baas, e.baas@t-diel.nl

Project: Straatgerichte Aanpak Aantrekkelijke Winkelgebieden

De gemeente Amsterdam wil economisch aantrekkelijke, leefbare en veilige winkelgebieden bevorderen met een straatgerichte aanpak. Een proces waarin ondernemers, pandeigenaren en de gemeente samenwerken aan een toekomst waar groei en verandering niet ten koste gaat van de identiteit van een winkelgebied. Een gezamenlijke maatwerkaanpak leidt tot grip op een winkelgebied, waarbij monocultuur en een voedingsbodem voor ondermijnende activiteiten kan worden tegengegaan.

In de Straatgerichte Aanpak bouwt Amsterdam een netwerk in de straat tussen ondernemers, gemeente en pandeigenaren zodat kennis samenkomt en ieder vanuit zijn eigen professionaliteit meewerkt aan de aantrekkelijkheid en weerbaarheid van de straat. Samen grip krijgen op de straat is het tijdig kunnen inspelen op veranderingen, signalen samen ondervangen en de straat als geheel benaderen, vanuit het probleem en de kansen. Zo krijg je zicht op het niet maakbare en invloed op het maakbare. Dit is een proces dat tijd en inzet vergt waar voortvarend aan wordt gewerkt.

In het eerste jaar van de Straatgerichte Aanpak is voornamelijk gewerkt aan het inzichtelijk krijgen van de basisinformatie, door data samen te voegen en te kijken naar de werkelijke situatie op straat. Inmiddels liggen er van de straten blauwdrukken waarin alle gegevens zijn verwerkt. Daarnaast is het goed benutten van het netwerk in de straten essentieel bij het bouwen aan een weerbare buurt. Veel zaken hangen nu nog af van toevallige samenkomst van informatie. Dat wil je structureel beleggen zodat er eenheid ontstaat. Dit is een proces dat tijd en inzet vergt.

Projectleiders: Evelien van Damme, evelien@centrumxl.nl, Karin Wilschut, c.wilschut@amsterdam.nl

Project: Integrale samenwerking veiligheid en sociaal domein

Het project van de gemeente Capelle aan den IJssel richt zich op de preventief-bestuurlijke aanpak van ondermijning en het versterken van de maatschappelijke weerbaarheid. O.a. door een integrale samenwerking tussen het sociaal en veiligheidsdomein. En door samen te werken met professionals in de frontlinie, bewoners en ondernemers. Zodoende wordt een nieuwe maatschappelijke norm uitgedragen waarin criminele activiteiten geen ruimte kunnen krijgen binnen de samenleving. Daarnaast wordt gewerkt met de aanpak 'De Vreedzame Wijk'.

Ondermijning algemeen

De aanpak ondermijning is in 2019 verder versterkt door het aanstellen van een analist en het digitale programma C3 om meldingen en signalen van ondermijning te verrijken en te onderzoeken. Om de informatiepositie verder te versterken wordt gestart met Meld Misdaad Anoniem. De aandacht verschuift langzaam van repressie naar preventie.

Vreedzame wijk en weerbaarheid scholieren

Via deelname aan de vreedzame wijk en de pilot Media Wijsheid worden Capelse scholieren van een viertal scholen begeleid en getraind in de omgang met sociale media. Zodat scholieren niet alleen op de hoogte zijn van de mogelijkheden en kansen die de sociale media bieden maar zich ook bewust zijn van de risico’s en de omgang hiermee (digitaal pesten, loverboy-problematiek, ondermijning, online criminaliteit). Binnen de pilot valt het aanleren van competenties voor veilig en verantwoord gebruik van sociale media.

Deze pilot is in 2021 afgerond met medewerking van drie basisscholen en een school voor  voorgezet onderwijs. Het project heeft bijgedragen aan bewustwording van risico’s van online-gedrag, en kennisopbouw onder de deelnemers (leerlingen, docenten en ouders) over veilig mediagedrag.

Omgang met polarisatie

Inmiddels is de eerste strategiesessie op basis van het denkkader polarisatie georganiseerd. Aan de training hebben sleutelpersonen deelgenomen die in de wijken actief zijn. De training is naar grote tevredenheid verlopen en zal verder worden uitgerold.

Weerbaarheid kwetsbare ouders/verzorgers

Een laagdrempelig educatief weerbaarheidsprogramma is opgezet voor (moslim)moeders. Het belangrijkste doel is om de moeders extra bagage en opvoedingsbegeleiding mee te geven om hun (puber)kind te helpen zich staande te houden in een maatschappij die hoge eisen aan hen stelt. Het zijn vaak kwetsbare jongeren die zich uitgesloten voelen en dreigen af te glijden naar criminalisering en/of radicalisering. Een eerste groep is geformeerd waaraan 12 moeders zullen deelnemen.  

Weerbaarheid bewoners en ondernemers

Regelmatig worden er woningen en panden aangetroffen met hennep/drugs of waar onvergunde prostitutie plaatsvindt. De gemeente wil eigenaren informeren over de risico’s van verhuur via een communicatieaanpak. De communicatieaanpak is gericht op preventie en op dit moment in voorbereiding. 

Projectleider: Frank van Boven, f.e.v.boven@capelleaandenijssel.nl

Project: Kwetsbare branches in een woonwijk

De problemen in een winkelstrip in de gemeente ’s-Hertogenbosch zijn aangepakt door het aanstellen van een projectleider en het maken van een integrale aanpak. In het gebied rondom deze winkelstraat komen veelvuldig ondermijnende activiteiten voor. De aanpak richt zich op het creëren van een toegankelijke en veilige straat waar het prettig wonen, werken en winkelen voor iedereen is. Het project is onderdeel van een het project Buurtvisie Gestelse Buurt. De gemeente, woningcorporatie BrabantWonen, welzijnsorganisatie Farent en de politie werken hierin samen.

De sterke en verbeterpunten van de buurt zijn geanalyseerd, huis-aan-huis gesprekken gevoerd en verschillende sociale activiteiten bezocht om zoveel mogelijk signalen in de buurt op te halen. Het Sociaal Woonakkoord, het Bestuursakkoord en het duurzaamheidsakkoord zijn verbonden. Zo is tot een gezamenlijke visie gekomen.

De visie bestrijkt het sociale en fysieke domein, de veiligheid en openbare orde. Deze beïnvloeden en versterken elkaar. De kracht van de visie ligt in de verbinding; verbinding tussen thema’s, inwoners en partijen in de buurt.

Het uitvoeringsprogramma wordt opgesteld en heeft een looptijd van 10 jaar. Door enkele al uitgevoerde acties (illegale bewoning, BRP-fraude, hennepkwekerij) is een beter beeld ontstaan van de feitelijke situatie van de winkelstrip. Het onderbrengen van de Hildebrandstraat in een bredere buurtvisie is een succes. Dus geen standalone project; het valt nu in een groter geheel en heeft politiek-bestuurlijke aandacht. Daarnaast wordt bij onze aanpak gebruik gemaakt van de methodiek zoet, zuur, zout en bitter.

Projectleider: Rogier Gottmer, r.gottmer@s-hertogenbosch.nl

Project: Oudere bedrijventerreinen normaliseren en verbeteren.

Het programma ondermijning en weerbaarheid van de gemeente Deventer is in 2017 gestart en wordt nu geïntensiveerd. Het zet met name in op het vergroten van de ambtelijke en bestuurbare weerbaarheid. Zo is er een risico-scan ingevoerd voor (kandidaat) wethouders. Er heeft een inventarisatie plaatsgevonden of er een standaard VOG ingevoerd kan worden, alsmede een geheimhoudingsverklaring voor kwetsbare functies.

Daarnaast wordt gewerkt aan een integrale aanpak om de leefsituatie en economische situatie in ondermijningsgevoelige lokale woonwagenlocaties en oudere bedrijventerreinen te verbeteren.

De aanpak van ondermijning binnen de gemeente Deventer is een zaak van de lange adem. Afgelopen jaar heeft de nadruk met name gelegen op casuïstiek. Via het informatieplein IJsselland worden geprioriteerde signalen onderzocht en opgewerkt. Dit heeft geresulteerd in drie integrale casustafels. Vanuit de verschillende partners, maar ook vanuit verschillende teams vanuit de gemeente wordt nauw samengewerkt en geleerd. Een van deze casustafels is inmiddels op succesvolle wijze afgerond.

Het traject om te komen tot de overdracht van woonwagens richting de corporaties is gestart. Ondanks dat dit een weerbarstig traject is, verwachten we daar op korte termijn de eerste resultaten van. De standplaatsen en woonwagens worden gefaseerd overgedragen, vanaf het moment dat de situatie voldoet aan wet- en regelgeving. In de tweede helft van 2020 zal de focus niet alleen op casuïstiek, maar ook op een projectmatige aanpak van ondermijning op de bedrijventerreinen komen te liggen.

Projectleider: Mattijs Dam, mja.dam@deventer.nl

Project: Versterken van toezicht en handhaving in ondermijningsgevoelige gebieden

De gemeente Dordrecht is net als de gemeenten Sittard-Geleen en Zoetermeer een Slim Samen Toezien gemeente. Hierbij gaat het om ondersteuning en advisering bij het slimmer organiseren van toezicht en handhaving van ondermijningsgevoelige gebieden en gelegenheidsstructuren. Bestuurlijk toezicht wordt vergroot, evenals het eigenaarschap en de betrokkenheid van bewoners bij de problematiek. Ook wordt de operationele informatie-uitwisseling verbeterd. Niet alleen om situaties te normaliseren, maar ook duurzaam te waarborgen binnen de organisatie(s).

Het project in Dordrecht richt zich in het bijzonder op een lokaal vakantiepark. In april 2019 heeft het plan van aanpak vorm gekregen, en is er gestart met concrete acties. Het Slim Samen Toezien cyclus (SST) is toen ook van start gegaan. Begin dit jaar heeft de gemeente Dordrecht in samenwerking met de politie een integrale controle uitgevoerd op dit vakantiepark. Dit heeft belangrijke inzichten opgeleverd, zowel voor de gemeente als voor de politie. De dag is met elkaar geëvalueerd.

Dordrecht werkt binnen de gemeente aan de duurzame oplossing. Belangrijke aanpassingen bij registratie bij Burgerzaken zijn al doorgevoerd en de inzet van de wijkagent en handhaving wordt concreter. Ook wordt een soort 'stoplichtmodel' ontwikkeld om op verschillende categorieën vroegtijdig ontwikkelingen te kunnen signaleren. Dordrecht zet de aanpak vakantieparken voort.

Projectleider: Ivo van Duijneveldt, I.vanDuijneveldt@aef.nl

Project: Bestuurlijke weerbaarheid

De gemeente Haarlem richt dit met dit project op het vergroten van de maatschappelijke weerbaarheid op wijkniveau. Er wordt gewerkt aan de versterking van de al lopende gebiedsgerichte aanpak in één van de wijken. Criminele netwerken en gelegenheidsstructuren worden in kaart gebracht. En er wordt ervaring opgedaan met kansrijke en succesvolle (preventief-bestuurlijke) interventies richting ondermijnende personen, families, bedrijven e.d.

De impulsgelden worden gebruikt in een bestaande wijkaanpak waar aandacht is voor wonen, sociaal, fysieke ontwikkeling en veiligheid en leefbaarheid in de wijk.

In de eerste fase lag de focus op het bestrijden van een ondermijnende structuur en het aanwezige criminele netwerk in de wijk. Te zien is dat dit zijn eerste vruchten heeft afgeworpen. Zo behoren excessen en grote incidenten tot het verleden en kunnen overheidsfunctionarissen weer veilig de wijk in. Ook wordt er ingezet op fysieke ontwikkeling en vergroening van de wijk. Dit zorgt ervoor dat de wijk inmiddels ook andere doelgroepen trekt, terwijl er ook plek blijft voor de oorspronkelijke bewoners. Deze differentiatie draagt voor een belangrijke mate bij aan de weerbaarheid van de wijk tegen ondermijning. Daarnaast wordt ingezet op het verbeteren van de informatiepositie van de gemeente ten behoeve van de wijkaanpak.

Ondanks de verbeteringen in de wijk, vergt het een lange adem om de cultuur van de wijk te veranderen. Het criminele netwerk is succesvol aangepakt. Nu wordt er meer ingezet op het netwerk eromheen en op kwetsbare personen in de wijk. Dit doet de gemeente Haarlem in nauwe samenwerking met een grote woningcorporatie en de politie. Door gezamenlijk op te trekken komt er meer en beter contact met de bewoners en verandert de wijk langzaamaan steeds meer in positieve zin.

Contact projectleiding: ondermijning@haarlem.nl

Project: Versterking van de preventieve aanpak ondermijning en maatschappelijke weerbaarheid

Ondermijnende activiteiten in een gebied of wijk blijven vaak onzichtbaar. De gemeente Gorinchem zet in op het versterken van de interne weerbaarheid van de organisatie zodat bestuurders en ambtenaren alert zijn in het herkennen van externe signalen van ondermijning. Op welke wijze komt ondermijning voor in de gemeente en hoe kan misbruik van gemeentelijke voorzieningen worden voorkomen. Ook de informatiebeveiliging wordt aangepakt. Door vergroting van het bewustzijn over (signalen) van ondermijning kan dit tijdig worden onderkend en aangepakt.

Gorinchem gaat aan de slag met de uitvoering. De uitrol van de plannen heeft tijd nodig gehad. Door tijdelijke onderbezetting is vertraging opgelopen. Met de ondersteuning van een externe projectleider is het gelukt om eind 2019 een mooi projectplan weerbaarheid ambtelijke organisatie op te leveren met bestuurlijke instemming. Toen het moment daar was om met de uitrol van ons projectplan naar college en raad te gaan, ontstond de tweede hobbel: Covid19/Corona. Ineens stond de gemeente in een heel andere wereld en is de aandacht, focus en creativiteit van de ambtenaren en bestuurders ingezet om inwoners en ondernemers veilig, gezond en ook nog een beetje prettig deze moeilijke tijden door te laten komen. Het zijn echter geen verloren maanden want de tijd is ook gebruikt om een overwegend nieuw management een inkijkje te geven in veiligheid en ondermijning. Zij hebben input gegeven hoe het projectplan nog wat verder konden vormen waarbij er nog meer aandacht is voor maatwerk.

Nu is het zover, het college en raad zijn meegenomen in de plannen en de tweede helft van 2020 is gebruikt om, middels digitale poll en verdiepende interviews, een beeld te krijgen van wat de gemeente als organisatie nu echt weet en vooral ook waar er behoefte aan is. Dit vindt plaats door de hele ambtelijke organisatie. Van buitendienstmedewerker tot projectleider, van boa tot beleidsmedewerker, het gaat de hele organisatie door. Het motto is: maatwerk. Met de uitkomsten wordt vervolgens gekeken wat de verschillende teams en vakgebieden nodig hebben. Het jaar 2021 zal worden gebruikt om dit verdiepings- en bewustwordingsproces goed vorm te geven.  

Projectleider: Sandra Katsikas, s.katsikas@gorinchem.nl

Project: Het aanpakken van woon- en adresfraude op wijkniveau

De gemeente Rotterdam werkt aan een gebiedsgerichte aanpak in enkele wijken. Er komt meer capaciteit om woon- en adresfraude en ondermijning van leefbaarheid in deze wijken op te sporen en aan te pakken. Misbruik van sociale huurwoningen wordt dan sneller gesignaleerd, met meer beëindigingen van huurovereenkomsten als gevolg. Hierdoor komen meer sociale huurwoningen beschikbaar voor rechthebbenden.

De impulsgelden zijn conform afspraken verdeeld en als onderdeel van een gebiedsgerichte aanpak in de Rotterdamse wijken Bloemhof en Hillesluis ingezet. Op 5 september 2019 en 20 februari 2020 was gemeente Rotterdam gastheer voor respectievelijk ‘Leerkring gebiedsgerichte aanpak ondermijning’ en ‘Leerkring Rotterdamwet’. Tijdens deze bijeenkomsten zijn de tussentijdse resultaten en bevindingen van de aanpak door gemeente en woningcorporatie aan medewerkers van ministerie BZK en collega-impulsgemeenten gepresenteerd. De gebiedsgerichte aanpak (inclusief Impulsbijdrage) wordt momenteel geëvalueerd. Resultaten, bevindingen en borgingsaspecten worden na afronding van de evaluatie gedeeld.  

Projectleider: Ernst Brobbel, c.brobbel@rotterdam.nl

Project: Aanpak huisjesmelkers

Met het handhaven op de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek ziet de gemeente Schiedam ook een kans om huisjesmelkers aan te pakken. Er vindt een informatiegestuurd onderzoek plaats om huisjesmelkers of huiseigenaren met huisjesmelkersgedrag in kaart te brengen. Daarna wordt onderzocht of huisjesmelkers zich schuldig maken aan criminele activiteiten. Verder zijn de instrumenten voor deze aanpak uitgebreid met een artikel in de APV. Hiermee kan het college een pand, straat of branche vergunningsplicht opleggen ter voorkoming van nadelige uitbuiting van huurders. De resultaten van het informatiegestuurde onderzoek worden gebruikt bij toepassing van dit nieuwe instrument.

Doel van het project is onderzoek naar de aanwezigheid van huisjesmelkers in Schiedam en het in kaart brengen van huisjesmelkers in combinatie met ondermijnende activiteiten. Er is een projectplan geschreven, een PIA opgesteld en een datadashboard ontwikkeld. Het data-dashboard wordt gevuld met interne data, openbare data en data van het huurteam. Het dashboard ‘draait’ en kan zicht geven op de aanwezigheid van huisjesmelkers in Schiedam en of zij zich ook bezighouden met ondermijnende criminaliteit. 

Het dashboard wordt momenteel gebruikt in de analyses naar slecht verhuurderschap/ huisjesmelkerij en draagt bij aan het inzetten van het instrument de APV verhuurdersvergunning voor woning verhuurders.

Het dashboard is een dynamisch instrument dat continu wordt doorontwikkeld binnen de gemeentelijke organisatie. De gemeentelijke organisatie staat open voor meer data-analyses op deze wijze en ontwikkelt haar ICT-infrastructuur om dit in de toekomst meer mogelijk te maken. Deze pilot heeft bijgedragen aan de bewustwording daarvan.

Projectleider: Laura Penders, l.penders@schiedam.nl

Project: Aanpak voedingsbodem gelegenheidsstructuren kwetsbare jongeren

De gemeente Sittard-Geleen is net als de gemeenten Dordrecht en Zoetermeer een Slim Samen Toezien gemeente. De aanpak richt zich op het in beeld brengen van de voedingsbodem en gelegenheidsstructuren van (kwetsbare) jongeren op wie criminaliteit en ondermijning een sterke aantrekkingskracht heeft. Wat zijn hun profielen, wat is hun dagbesteding en waaraan worden zij blootgesteld m.b.t. verleiding van criminele en/of ondermijnende activiteiten? Met maatschappelijke partners wordt de kennis over en het toezicht op deze jongeren vergroot. Hierdoor wordt gewerkt aan een betere operationele informatie-uitwisseling, dat leidt tot het gericht inzetten van interventies.

De eerste fase van het project Weerbaar Bestuur heeft in het teken gestaan van het benaderen van netwerkpartners. Denk hierbij aan scholen, woningcorporaties, zorgpartners, politie en maatschappelijke organisaties. In januari 2020 is een bijeenkomst georganiseerd waarbij tientallen organisaties aanwezig waren die zich gezamenlijk willen inzetten tegen de aantrekkingskracht van ondermijning. Gezamenlijk is geconstateerd dat hiervoor zoveel mogelijk moet worden aangesloten bij de bestaande structuren, maar dat deze moeten worden versterkt door buiten de comfort-zone te komen. De motivatie van de betrokken organisaties en personen om tot actie over te gaan is groot.

Na deze bijeenkomst is het project een volgende fase in gegaan, deze is gericht op het verstevigen van de netwerkstructuur en het versterken van de samenwerking. Er kan geconcludeerd worden dat het project inmiddels onderdeel van de schakel vormt. Dit blijkt uit het feit dat netwerkpartners elkaar vaker opzoeken rondom casussen van jongeren die tot de doelgroep behoren. Tevens wordt de coördinator betrokken in het regieteam van de gemeente en in het Veiligheidshuis wanneer het gaat over een casus die binnen de doelgroep van het project valt.

Projectleider: Ivo van Duijneveldt, I.vanDuijneveldt@aef.nl

Project: Gebiedsgerichte aanpak in een kwetsbare wijk

Bij de gemeente Tilburg wordt gewerkt aan de doorontwikkeling van de integrale aanpak in een ondermijningsgevoelige wijk. Dat gebeurt met behulp van het concept ‘systemisch werken’. Wijkprofessionals krijgen een training in deze manier van werken en er is een leerstructuur opgezet zodat effecten van interventies beklijven. Daarnaast wordt 'present werken', d.w.z. aanwezig en aanspreekbaar zijn, ondersteund met een ontmoetingsplek. Ondermijningsexpertise wordt opgebouwd bij de woningcorporaties en andere wijkpartners.

In het hart van de wijk Groenewoud ligt het Pater van den Elsenplein er al jaren verwaarloosd bij. Midden op dit plein, pal tegenover de ingang van de supermarkt, is een kleine rijwoning ingericht als ontmoetingsplek. Met hulp van vrijwilligers uit de wijk is het pand opgeknapt. Iedere dinsdagochtend wordt er de wijkinloop georganiseerd (o.a. wijkagent, BOA, sociaal werker, wijkregisseur, buurtbeheerders corporaties, wijkraad) om actualiteit uit te wisselen en afspraken te maken over bijvoorbeeld gezamenlijk huisbezoek. Ook wordt eens per maand de 'Groenewoud Academie' georganiseerd. Dit is een bijeenkomst van 1,5 tot 2 uur met gemiddeld 15 tot 20 wijkprofessionals. Lerend evalueren staat centraal: veel voorkomende lastige situaties in de wijk worden besproken, er wordt verkend welke belemmerende patronen daaronder liggen en hoe met andere interventies daar beweging in kan worden verkregen. Door de verschillende perspectieven op situaties - vooral vanuit het sociale en veiligheidsdomein - bij elkaar te leggen, ontstaat een completer beeld én meer zicht op gezamenlijke, goed afgestemde acties.

Ook zijn in omliggende straten avonden georganiseerd waarbij de gemeente met een buurttent present was en met vragenlijsten over leefbaarheid en veiligheid langs de deuren gingen. Dit leverde onder meer het breed gedeelde inzicht op dat de inzet van de WBMGP ('Rotterdamwet') voor deze straten nodig is, om tot normalisatie te kunnen komen.

De coronamaatregelen zijn in Groenewoud extra beperkend, omdat nabijheid zo'n belangrijke factor is bij het terugwinnen van vertrouwen onder bewoners. Dit wordt zo veel mogelijk ondervangen met sociale media, filmpjes, telefoontjes, muurkranten en extra fietsrondjes door de wijk. De gemeentelijke woning in de buurt bleek wel een uitkomst als uitvalsbasis voor alle activiteiten van vrijwilligers, nu alle buurthuizen en instanties gesloten zijn.

In de tweede helft van 2020 wordt de tweede training 'systemisch werken', of beter 'interafhankelijk werken' in Groenewoud voor max. 16 wijkprofessionals met verschillende achtergronden georganiseerd. Ondermijning en kwetsbaarheid zijn inhoudelijke thema's die in deze training veel aan bod komen. Ook is de wens voor een grotere groep wijkwerkers een praktische workshop ondermijning aan te bieden. Daarbij wordt ook gedacht aan nieuwe partners, zoals supermarktmedewerkers en zorgmedewerkers. Daarnaast wordt de gemeentelijke woning gebruikt om met bewoners te werken aan ontwerpen van de inrichting van het nieuwe plein. Het blijkt ook een laagdrempelige locatie voor gesprekken in het kader van de familie-aanpak.

De impuls is ondertussen verbonden met de intensieve leefbaarheidsaanpak in een deel van de buurt, met de familie-aanpak en met de PACT-aanpak die in drie kwetsbare wijken in Tilburg draait.

Projectleider: Irene Dijkstra, irene.dijkstra@tilburg.nl

Project: Verbetering leefbaarheid op wijkniveau

De gemeente Zaanstad heeft in twee wijken een gerichte wijkaanpak waarbij wordt gewerkt aan het verbeteren van de leefbaarheid op ruimtelijk en maatschappelijk niveau. Eén van de onderdelen waaraan wordt gewerkt is het tegengaan van ondermijnende criminaliteit. Een vorm daarvan is woon- en adresfraude. Er zijn veel signalen van overbewoning, kamerhuur en illegale onderhuur van sociale huurwoningen. De aanpak tegen woon- en adresfraude is daarom geïntensiveerd in deze wijken. Hierbij wordt nauw samengewerkt met en tussen de afdelingen Openbare Orde & Veiligheid en Burgerzaken. Ook zijn ketenpartners zoals Sociale Wijkteams, woningcorporaties en politie betrokken bij de aanpak.

In 2019 heeft gemeente Zaanstad gewerkt aan de aanpak woonfraude. Op basis van data en signalen zijn huisbezoeken afgelegd. Dit heeft niet geleid tot het beoogde resultaat: het constateren van woonfraude en handhaving. Mede omdat de juridische grondslag op dat moment nog ontbrak om bijvoorbeeld kamerverhuur tegen te gaan (bestemmingsplan). Wel is veel adresfraude geconstateerd. Deze ervaring en de vermoedens die er al waren, hebben tot het besef geleid dat de systeemwerkelijkheid iets anders is dan werkelijkheid in de wijk. Daarnaast vraagt het aanpakken van woonfraude een meer integrale aanpak en samenwerking tussen verschillende disciplines die niet zomaar van zelfsprekend is. Daarom is begin 2020 besloten een andere aanpak te kiezen: integraal en gericht op het instroommoment in de wijk. En ook door beter in het instrumentarium voor handhaving te voorzien. De coronamaatregelen leiden wel tot vertraging, doordat capaciteit anders moet worden ingezet en huisbezoeken op dit moment niet uitgevoerd kunnen worden.

Projectleider: Remy Justus, r.justus@zaanstad.nl

Project: Het slimmer organiseren van toezicht en handhaving bij de bedrijventerreinen en bij de autobedrijven

De gemeente Zoetermeer is net als de gemeenten Dordrecht en Sittard-Geleen een Slim Samen Toezien gemeente. Hierbij gaat het om ondersteuning en advisering bij het slimmer organiseren van toezicht en handhaving van ondermijningsgevoelige gebieden en gelegenheidsstructuren. Bestuurlijk toezicht wordt vergroot, evenals het eigenaarschap en de betrokkenheid van bewoners bij de problematiek. Ook wordt de operationele informatie-uitwisseling verbeterd. De focus ligt bij de bedrijventerreinen en bedrijven werkzaam in de automotive branche. Hoe krijgen we gezamenlijk met partners zicht op de omvang van ondermijnende activiteiten? En hoe kan de informatie-uitwisseling tussen de diverse partners worden vergroot?

In 2019 hebben er integrale controles plaatsgevonden op de bedrijventerreinen. Deze controles hadden soms resultaat, zoals het aantreffen van hennepkwekerijen. Maar veel controles leverde ook niets op. Dit gaf aanleiding om het plan van aanpak te herzien. Er is daarom gewerkt aan een nieuw PVA. In het nieuwe plan staan maatschappelijke weerbaarheid, bestuurlijke weerbaarheid en het inzetten van interventies centraal:

Spoor 1: Organiseren Draagvlak

• Gebiedsgerichte aanpak presenteren bij de lokale driehoek om commitment van de burgemeester en politie staf te genereren.
• Gebiedsgerichte aanpak aanmelden bij het RIEC als handhavingsknelpunt (geeft de mogelijkheid voor informatiedeling).

Spoor 2: Gezamenlijk ophalen en analyseren van informatie

• Starten met deskresearch. Combineren van verschillende bronnen en verwerken tot een kaart.
• Proactief informatie ophalen. Langsgaan bij de bedrijven voor een laagdrempelige fysieke controle.

Spoor 3: Naar een shortlist van bedrijven

• Op basis van het gezamenlijke informatiebeeld komen de partijen tot een top X met ondernemingen of vastgoedeigenaren waar de aanpak zich concreet op gaat richten.

Spoor 4: Een strategie van zowel ontmoedigen als stimuleren

• Enerzijds ondermijnende praktijken ontmoedigen en anderzijds het bonafide vestigingsklimaat stimuleren.
• Ter uitvoering van de strategie worden twee trajecten gestart: Ontmoedigingstraject en een stimuleringstraject.

Spoor 5: Communicatiestrategie

• Doelbewuste communicatie met de bewoners, ondernemers en pandeigenaren gedurende de looptijd van de gebiedsgerichte aanpak.

In de aanpak hebben de BOA en de politie een centrale rol. Zij gaan in gesprek met ondernemers op bedrijventerreinen om zo zichtbaarder te zijn en de informatiepositie te versterken. Het risico zit in de kwetsbaarheid van capaciteit. Als de betreffende BOA uitvalt of niet meer beschikbaar is, kan de aanpak ook niet adequaat uitgevoerd worden.

Projectleider: Ivo van Duijneveldt, I.vanDuijneveldt@aef.nl

Project: De inrichting van een lokaal coördinatiepunt ondermijning

Gemeente Zwolle investeert in de inrichting van een lokaal coördinatiepunt ondermijning om ondermijnende activiteiten en georganiseerde criminaliteit beter te kunnen aanpakken. Kerntaken van het coördinatiepunt zijn het ontvangen van signalen van ondermijning, het verrijken van deze signalen en het coördineren van de samenwerking tussen verschillende partijen. Het doel is om de preventieve bestuurlijke aanpak te versterken en de maatschappelijke weerbaarheid te vergroten.

Het coördinatiepunt is bemenst en draait volop mee in de integrale aanpak van ondermijning. De vooraf ingeschatte meerwaarde van het coördinatiepunt binnen de integrale samenwerking, laat zich in de praktijk steeds duidelijker zien. Op dit moment worden de voorwaarden gecreëerd om het coördinatiepunt structureel in te bedden in de gemeentelijke organisatie. We kijken daarbij ook hoe we de inrichting van de randvoorwaarden nog beter kunnen laten aansluiten bij wat het coördinatiepunt nodig heeft om de rol goed te kunnen invullen. De volgende stap is bekijken op welke wijze het coördinatiepunt en het datagedreven werken vanuit de CityDeal 'Zicht op ondermijning' elkaar kunnen versterken.

Projectleiders: Liesbeth Hoekstra, bl.hoekstra@zwolle.nl, Wendy Hutterd, w.hutterd@zwolle.nl

Project: De Vreedzame Wijk

De gemeente Amersfoort richt zich met dit project in het bijzonder op kinderen en jongeren en daarnaast op hun ouders, leerkrachten, buurtmoeders etc. Met ondersteuning van wijkcoördinatoren leren de kinderen om conflicten op te lossen, verantwoordelijkheid te dragen en elkaar positief te benaderen. Zo ontstaat er een positiever klimaat in de wijk en wordt de voedingsbodem voor ondemocratische tendensen mogelijk kleiner. In het kader van bestuurlijke weerbaarheid zijn het College van B&W, haar adviseurs en wijkprofessionals getraind in het omgaan met ondermijnende activiteiten aan de hand van het Denkkader Polarisatie.

De Vreedzame wijk is geïmplanteerd in de wijken Liendert en Schuilenburg. Onderzoek door studenten van de Academie van de stad (organisatie die opdrachten uitzet via het hoger onderwijs, daarmee studenten de kans biedt om te werken aan maatschappelijke vraagstukken en zo het onderwijs meer praktijk- en samenlevingsgericht maakt) heeft laten zien dat de implementatie succesvol was. Met de lokale coördinatoren, bewoners en wijkpartners bouwen we verder aan de Vreedzame structuur in deze wijken.

Het denkkader polarisatie is bij een aantal casussen gebruikt in de afweging over hoe te handelen. Een flinke groep bewoners en wijkprofessionals is getraind in de Vreedzame Wijk-methode. Er is een communicatieplatform opgezet en er worden activiteiten georganiseerd. Kijk voor meer informatie op de website Wij Zijn. De projectleider vanuit de Stichting Vreedzaam heeft voor een succesvolle implementatie gezorgd. Door die inzet te combineren met twee lokale coördinatoren die bekend zijn met het netwerk in de wijk, zijn er snel hele mooie ontwikkelingen doorlopen. De Vreedzame Wijk is een traject van de lange adem dat eigenlijk breder in beleid tot uiting zou moeten komen. We werken aan het verder integreren van Vreedzaam in bestaande rollen en taken van organisaties binnen de wijk.

Projectleiders: Natascha Mooij, nt.mooij@amersfoort.nl, Marjanne van Loon mc.vanloon@amersfoort.nl

Project: Straatgerichte Aanpak Aantrekkelijke Winkelgebieden

De gemeente Amsterdam wil economisch aantrekkelijke, leefbare en veilige winkelgebieden bevorderen met een straatgerichte aanpak. Een proces waarin ondernemers, pandeigenaren en de gemeente samenwerken aan een toekomst waar groei en verandering niet ten koste gaat van de identiteit van een winkelgebied. Een gezamenlijke maatwerkaanpak leidt tot grip op een winkelgebied, waarbij monocultuur en een voedingsbodem voor ondermijnende activiteiten kan worden tegengegaan.

In de Straatgerichte Aanpak bouwt Amsterdam een netwerk in de straat tussen ondernemers, gemeente en pandeigenaren zodat kennis samenkomt en ieder vanuit zijn eigen professionaliteit meewerkt aan de aantrekkelijkheid en weerbaarheid van de straat. Samen grip krijgen op de straat is het tijdig kunnen inspelen op veranderingen, signalen samen ondervangen en de straat als geheel benaderen, vanuit het probleem en de kansen. Zo krijg je zicht op het niet maakbare en invloed op het maakbare. Dit is een proces dat tijd en inzet vergt waar voortvarend aan wordt gewerkt.

In het eerste jaar van de Straatgerichte Aanpak is voornamelijk gewerkt aan het inzichtelijk krijgen van de basisinformatie, door data samen te voegen en te kijken naar de werkelijke situatie op straat. Inmiddels liggen er van de straten blauwdrukken waarin alle gegevens zijn verwerkt. Daarnaast is het goed benutten van het netwerk in de straten essentieel bij het bouwen aan een weerbare buurt. Veel zaken hangen nu nog af van toevallige samenkomst van informatie. Dat wil je structureel beleggen zodat er eenheid ontstaat. Dit is een proces dat tijd en inzet vergt.

Projectleiders: Evelien van Damme, evelien@centrumxl.nl, Karin Wilschut, c.wilschut@amsterdam.nl

Project: Integrale samenwerking veiligheid en sociaal domein

Het project van de gemeente Capelle aan den IJssel richt zich op de preventief-bestuurlijke aanpak van ondermijning en het versterken van de maatschappelijke weerbaarheid. O.a. door een integrale samenwerking tussen het sociaal en veiligheidsdomein. En door samen te werken met professionals in de frontlinie, bewoners en ondernemers. Zodoende wordt een nieuwe maatschappelijke norm uitgedragen waarin criminele activiteiten geen ruimte kunnen krijgen binnen de samenleving. Daarnaast wordt gewerkt met de aanpak “De Vreedzame Wijk”.

Ondermijning algemeen

De aanpak ondermijning is in 2019 verder versterkt door het aanstellen van een analist en het digitale programma C3 om meldingen en signalen van ondermijning te verrijken en te onderzoeken. Om de informatiepositie verder te versterken wordt gestart met Meld Misdaad Anoniem. De aandacht verschuift langzaam van repressie naar preventie.

Vreedzame wijk en weerbaarheid scholieren

Via deelname aan de vreedzame wijk en de pilot Media Wijsheid worden Capelse scholieren van een viertal scholen begeleid en getraind in de omgang met sociale media. Zodat scholieren niet alleen op de hoogte zijn van de mogelijkheden en kansen die de sociale media bieden maar zich ook bewust zijn van de risico’s en de omgang hiermee (digitaal pesten, loverboy-problematiek, ondermijning, online criminaliteit). Binnen de pilot valt het aanleren van competenties voor veilig en verantwoord gebruik van sociale media.

Omgang met polarisatie

Inmiddels is de eerste strategiesessie op basis van het denkkader polarisatie georganiseerd. Aan de training hebben sleutelpersonen deelgenomen die in de wijken actief zijn. De training is naar grote tevredenheid verlopen en zal verder worden uitgerold.

Weerbaarheid kwetsbare ouders/verzorgers

Een laagdrempelig educatief weerbaarheidsprogramma is opgezet voor (moslim)moeders. Het belangrijkste doel is om de moeders extra bagage en opvoedingsbegeleiding mee te geven om hun (puber)kind te helpen zich staande te houden in een maatschappij die hoge eisen aan hen stelt. Het zijn vaak kwetsbare jongeren die zich uitgesloten voelen en dreigen af te glijden naar criminalisering en/of radicalisering. Een eerste groep is geformeerd waaraan 12 moeders zullen deelnemen.  

Weerbaarheid bewoners en ondernemers

Regelmatig worden er woningen en panden aangetroffen met hennep/drugs of waar onvergunde prostitutie plaatsvindt. De gemeente wil eigenaren informeren over de risico’s van verhuur via een communicatieaanpak. De communicatieaanpak is gericht op preventie en op dit moment in voorbereiding. 

Projectleider: Simone Haane, s.haane@capelleaandenijssel.nl

Project: Verbetering van de relatie met gesloten gemeenschappen

De gemeente Ede richt zich met dit project op versterking van de relatie met de gesloten gemeenschap in het buitengebied. Onder andere door ervoor te zorgen dat bewoners eerder bereid zijn om meldingen te doen, worden ondermijnende activiteiten (bijv. drugslabs) in de buitengebieden tegengegaan. En door het gesprek aan te gaan met jongeren over leefstijl en onderwerpen als seksualiteit, alcohol en drugs. Ook kunnen jongeren hun opvattingen delen over bijvoorbeeld ‘vreemd volk van buiten’ en verkeersgedrag.

Naast veel gesprekken met jongeren, is er meer aandacht gegaan naar de ouders. Welk voorbeeld geven zij? Welke houding nemen zij aan ten opzichte van de overheid? De voorlichtingen zijn verbreed en kennen nu een meer integrale aanpak. De gemeente werkt hierbij samen met het Centrum voor Jeugd en Gezin, de wijkagent, verslavingszorg en leerkrachten.

Concreet resultaat tot nu toe: de gemeente spreekt ongeveer 400 jongeren (14-25 jaar) en hun ouders uit gesloten gemeenschappen op regelmatige basis. Dit gaat over allerlei onderwerpen, aansluitend bij de leefwereld van de jongeren. Doorverwijzen naar zorg verlenende instanties blijft een knelpunt. Met name wanneer er eigen zorg naar richting nodig/gewenst is. Ook een warme overdracht volstaat dan niet of nauwelijks.

Deze periode staat volop in het teken van de coronacrisis. De beperkende maatregelen hebben effect juist op wat zwakkere jongeren die door de sociale contacten overeind blijven. Er wordt nu extra geïnvesteerd om te voorkomen dat zij verder afglijden.

Projectleider: Wouter Keijzer, wouter.keijzer@ede.nl

Project: Versterking van de preventieve aanpak ondermijning en maatschappelijke weerbaarheid

Ondermijnende activiteiten in een gebied of wijk blijven vaak onzichtbaar. De gemeente Gorinchem zet in op het versterken van de interne weerbaarheid van de organisatie zodat bestuurders en ambtenaren alert zijn in het herkennen van externe signalen van ondermijning. Op welke wijze komt ondermijning voor in de gemeente en hoe kan misbruik van gemeentelijke voorzieningen worden voorkomen. Ook de informatiebeveiliging wordt aangepakt. Door vergroting van het bewustzijn over (signalen) van ondermijning kan dit tijdig worden onderkend en aangepakt.

Gorinchem gaat aan de slag met de uitvoering. De uitrol van de plannen heeft tijd nodig gehad. Door tijdelijke onderbezetting is vertraging opgelopen. Met de ondersteuning van een externe projectleider is het gelukt om eind 2019 een mooi projectplan weerbaarheid ambtelijke organisatie op te leveren met bestuurlijke instemming. Toen het moment daar was om met de uitrol van ons projectplan naar college en raad te gaan, ontstond de tweede hobbel: Covid19/Corona. Ineens stond de gemeente in een heel andere wereld en is de aandacht, focus en creativiteit van de ambtenaren en bestuurders ingezet om inwoners en ondernemers veilig, gezond en ook nog een beetje prettig deze moeilijke tijden door te laten komen. Het zijn echter geen verloren maanden want de tijd is ook gebruikt om een overwegend nieuw management een inkijkje te geven in veiligheid en ondermijning. Zij hebben input gegeven hoe het projectplan nog wat verder konden vormen waarbij er nog meer aandacht is voor maatwerk.

Nu is het zover, het college en raad zijn meegenomen in de plannen en de tweede helft van 2020 is gebruikt om, middels digitale poll en verdiepende interviews, een beeld te krijgen van wat de gemeente als organisatie nu echt weet en vooral ook waar er behoefte aan is. Dit vindt plaats door de hele ambtelijke organisatie. Van buitendienstmedewerker tot projectleider, van boa tot beleidsmedewerker, het gaat de hele organisatie door. Het motto is: maatwerk. Met de uitkomsten wordt vervolgens gekeken wat de verschillende teams en vakgebieden nodig hebben. Het jaar 2021 zal worden gebruikt om dit verdiepings- en bewustwordingsproces goed vorm te geven.  

Projectleider: Sandra Katsikas, s.katsikas@gorinchem.nl

Project: De inrichting van een lokaal coördinatiepunt ondermijning

Gemeente Zwolle investeert in de inrichting van een lokaal coördinatiepunt ondermijning om ondermijnende activiteiten en georganiseerde criminaliteit beter te kunnen aanpakken. Kerntaken van het coördinatiepunt zijn het ontvangen van signalen van ondermijning, het verrijken van deze signalen en het coördineren van de samenwerking tussen verschillende partijen. Het doel is om de preventieve bestuurlijke aanpak te versterken en de maatschappelijke weerbaarheid te vergroten.

Het coördinatiepunt is bemenst en draait volop mee in de integrale aanpak van ondermijning. De vooraf ingeschatte meerwaarde van het coördinatiepunt binnen de integrale samenwerking, laat zich in de praktijk steeds duidelijker zien. Op dit moment worden de voorwaarden gecreëerd om het coördinatiepunt structureel in te bedden in de gemeentelijke organisatie. We kijken daarbij ook hoe we de inrichting van de randvoorwaarden nog beter kunnen laten aansluiten bij wat het coördinatiepunt nodig heeft om de rol goed te kunnen invullen. De volgende stap is bekijken op welke wijze het coördinatiepunt en het datagedreven werken vanuit de CityDeal 'Zicht op ondermijning' elkaar kunnen versterken.

Projectleiders: Liesbeth Hoekstra, bl.hoekstra@zwolle.nl, Wendy Hutterd, w.hutterd@zwolle.nl