De gemeente Apeldoorn heeft weerbaarheid voor politieke ambtsdragers structureel op de agenda staan en geeft op geheel eigen wijze invulling aan de omgang met dit onderwerp. We spraken met Quirijn Visscher (adviseur raadsprojecten en onderzoek), Ronald Westerhof (senior adviseur weerbare overheid) en waarnemend griffier Marit Stam over de 'Apeldoornse aanpak'.
Hoe zouden jullie Apeldoorn als gemeente kenschetsen?
"We zijn met 167.000 inwoners de 11e gemeente van Nederland en op een bepaalde manier zou je 'ons' misschien wat atypisch kunnen noemen. Apeldoorn doet ondanks zijn omvang dorps aan, maar heeft wel degelijk met stedelijke issues te maken. Ook zaken die aan weerbaarheid raken zijn ons niet vreemd."
Was er een concrete aanleiding om weerbaarheid (hoger) op de agenda te zetten?
"Een aantal jaar geleden zijn kort achter elkaar twee raadsleden bedreigd. Dat is natuurlijk onacceptabel en daarom heeft de gemeenteraad toen het initiatief genomen om dit onderwerp te verkennen. In een sessie hierover kwam vrij unaniem de behoefte aan een handreiking naar voren, een handelingsperspectief wanneer je te maken krijgt met bijvoorbeeld intimidatie of bedreiging. Daar zijn we vervolgens mee aan de slag gegaan."
Hoe is die handreiking uiteindelijk tot stand gekomen?
"We zijn begonnen met het agressieprotocol dat de VNG heeft ontwikkeld, maar kwamen al snel tot de conclusie dat dit protocol voor ons wat technocratisch is. Het sluit niet goed aan op de Apeldoornse cultuur en wat wij willen zijn. Het protocol is toen 'verapeldoornd' en sindsdien hebben we het eigenlijk ook niet meer over een 'protocol', maar een handreiking."
Hoe ziet zo’n 'verapeldoorning' er uit?
"Dat heeft met de bestuurscultuur te maken. Het dualisme tussen de gemeenteraad en het college is hier constructief: hard op de inhoud, zacht op de persoon. Wij leggen in onze aanpak Weerbaar Bestuur accenten die aansluiten bij onze cultuur: praat vooral over wat je meemaakt, maak het bespreekbaar. Ga niet zelf agressief doen wanneer je op een intimiderende manier wordt bejegend. Dat past niet bij de laagdrempeligheid en toegankelijkheid die we als gemeente willen uitstralen."
Kunnen jullie wat meer vertellen over de Apeldoornse cultuur en hoe dat doorwerkt in de praktijk?
"Iedere donderdagavond eten onze raadsleden met elkaar voordat de Politieke Markt Apeldoorn of raadsvergadering begint. De wethouders mogen ook aanschuiven. Samen eten maakt het makkelijk om elkaar informeel te vinden, ook wanneer er lastige zaken zijn om samen te bespreken. Twee keer per jaar is dit avondeten toegankelijk voor de burgers. Dan organiseren we Burgers en Frietjes, een soort speeddate waarbij Apeldoorners op het stadhuis mogen langskomen en onder het genot van een burger in gesprek gaan met raadsleden. Die speeddates zijn behoorlijk populair. Er zijn vaak wel 100 gasten aanwezig."
Hoe verlopen die speeddates?
"Er vinden tijdens het eten vooral goede gesprekken plaats, al is er soms ook ongemak. Bijvoorbeeld wanneer er mensen zijn die een andere realiteit ervaren als het om de overheid gaat en die bijna dreigend hun verhaal komen doen. Hoe voer je dan als raadslid een gesprek? Het is niet voor niets dat weerbaarheid als onderwerp bij ons structureel aandacht krijgt. Dat moet wel wanneer je als gemeentebestuur zo laagdrempelig mogelijk wilt zijn."
Hoe ziet die structurele aandacht voor weerbaarheid er uit?
"Onze aanpak is vaak organisch. We acteren op het moment dat er zich een incident of een kans voordoet. We bekijken dan wat we kunnen verbeteren of hoe we iets anders kunnen doen. Recent was er bijvoorbeeld een ordeverstoring tijdens de raadsvergadering. Dat is voor ons de aanleiding om nu een ontruimingsoefening van de raadzaal voor te bereiden. Verder zit de griffie elk jaar drie keer aan tafel met alle collega's uit de ambtelijke organisatie die te maken hebben met (omgaan met) agressie, ondermijning en integriteit, elk vanuit hun eigen discipline. Denk bijvoorbeeld aan de CISO (Concern Information Security Officer, red.), de Arbocoördinator, de integriteitsadviseurs van personeelszaken en collega's uit het Team Veiligheid. Met elkaar kijken zij wat er in preventieve zin aan weerbaarheid kan gebeuren. Samen houden we zo het onderwerp op de agenda. Samenwerking in deze constellatie is best uitzonderlijk. In veel gemeenten is de scheiding tussen raadsgriffie en ambtelijke organisatie een stuk strakker en formeler."
En verder?
"We hebben ook een training Morele Oordeelsvorming aan raadsleden laten geven. Daar leer je met inlevingsgevoel en openheid te debatteren. De griffie heeft enthousiaste raadsleden vervolgens gevraagd om als ambassadeurs morele oordeelsvorming te promoten. Zo kunnen de raadsfracties zelf een moreel beraad beleggen over lastige onderwerpen. Het is een mooie manier om aandacht te geven aan integriteit. Het draagvlak voor morele oordeelsvorming komt uit de raad zelf. Om te zorgen dat iedereen blijft aangehaakt bij integriteit, ondermijning en agressie, is er elke raadsperiode een update van ons beleid. Dat biedt ook gelegenheid om extra activiteiten te organiseren. En omdat er tussentijds nieuwe raadsleden en fractievertegenwoordigers instromen, herhalen we halverwege de raadsperiode het inwerkprogramma Weerbaar Bestuur."
Waar staan jullie anno nu als gemeente als het gaat om weerbaarheid?
"We hebben voor elkaar gekregen dat we binnen onze grote organisatie snel kunnen schakelen. We vinden elkaar sneller. Wanneer er bijvoorbeeld een raadslid wordt bedreigd, kunnen we binnen de organisatie direct opschalen. Dan worden er snel vakbekwame mensen bij betrokken. Ook de lijntjes met de politie zijn kort. Waar we op dit moment verder nadrukkelijk mee bezig zijn, is het aangeven van grenzen. Dat is ook wat Caroline Koetsenruijter (agressietrainer, red.) ons in september tijdens de raadsconferentie heeft meegegeven: wees duidelijk over je norm. Onze norm is 'Emotie hoort bij de politiek, maar agressie wordt niet geaccepteerd. Bij agressie wordt namens de gemeente altijd een passende reactie gegeven'. Zo ontving de raad onlangs een e-mail waarin de raad voor rotte vis is uitgemaakt. Dan is het antwoord dat raadsleden graag willen weten wat Apeldoorners ergens van vinden, maar dat ze niet zo bejegend willen worden. De kunst, kortom, is om Weerbaar Bestuur op een vanzelfsprekende manier onderdeel van je werkcultuur te maken."