Ondermijning, bedreiging en intimidaties van ambtsdragers: helaas is geen enkele overheidsorganisatie hier meer onbekend mee. Om als gemeente te werken aan je weerbaarheid, ligt het voor de hand om op te trekken met andere (provinciale en lokale) overheden. Zij hebben immers met vergelijkbare vraagstukken te maken. Veel provincies kennen inmiddels een weerbaarheidsnorm waarin de overheden in die provincie afspraken hebben gemaakt om een gezamenlijke vuist te maken tegen ondermijnende invloeden. Ook Noord-Holland heeft er sinds kort één. De Noord-Hollandse Norm Weerbare Overheid werd begin dit jaar officieel gelanceerd. Redacteur Altwin de Moor sprak erover met twee van de initiatiefnemers: commissaris van de Koning Arthur van Dijk en burgemeester Frank Dales van de gemeente Velsen.
Waarom vond Noord-Holland een gezamenlijke norm belangrijk?
Burgemeester (Bgm): “In praktische zin is het natuurlijk handig als niet iedereen zelf het wiel hoeft uit te vinden. Door in gezamenlijkheid afspraken te maken, werken we niet alleen veel efficiënter, maar voorkomen we ook een waterbedeffect. Want uiteindelijk zoeken criminelen toch de zwakste schakel.”
Commissaris van de Koning (cvdK): “Zo is het. Met de norm is het de ketting die bepaalt, niet de schakel. Het maakt dat we samen sterk zijn, als één overheid kunnen optrekken en elkaar kunnen steunen. Ik zeg wel eens: criminaliteit in Amsterdam wordt voorbereid in de regio. Met deze gezamenlijke norm maken we dat een stuk lastiger.”
Bgm: “Uiteindelijk gaat het er om dat je met elkaar afspreekt wat je wel en wat je niet accepteert en dat je op dezelfde manier reageert wanneer iets niet acceptabel is.”
Was het voorheen lastiger om te bepalen wanneer iets niet acceptabel is?
Bgm: “Voor sommige zaken geldt dat zeker. Ik heb met bedreigingen te maken gehad en had eerder wel eens de neiging om het te laten gaan, er geen aandacht aan te besteden. Terwijl: als ik dit accepteer, wordt het misschien wel normaal gevonden en is de volgende keer één van mijn collega’s aan de beurt. De norm geeft in die zin een duidelijk houvast in waar we – met elkaar – de grens trekken.”
cvdK: “Herkenbaar. Ik heb ook wel haatmails ontvangen en dan was toch mijn eerste reflex: laat maar gaan. Daar maakt de norm echt verschil in. Hierin hebben we afgesproken dat we van elk voorval van agressie of geweld melding of aangifte doen. De politie en het Openbaar Ministerie (OM) hebben weliswaar niet hun handtekening gezet onder de norm, maar we hebben goede afspraken met hen gemaakt. Daarbij nemen wij voorvallen serieuzer, waardoor de politie meer materiaal krijgt.”
Hoe is de norm tot stand tot stand gekomen, wat was jullie aanpak?
cvdK: “Mijn voorganger Johan Remkes heeft de aanpak van ondermijning al op de agenda gezet en ik ben verder gaan bouwen op wat hij achterliet. Met een groep burgemeesters ben ik aan de slag gegaan om de norm vorm te geven. Gaandeweg werd naast ondermijning ook weerbaarheid onderdeel van de gesprekken. Frank was één van de burgemeesters die er vanaf het begin bij was in wat we de kopgroep noemden. De keuze voor deelnemende burgemeesters is vooral bepaald op basis van het type gemeente. Het idee was dat zowel stad als platteland goed vertegenwoordigd zouden zijn.”
Bgm: “De kopgroep bestond uit negen burgemeesters. Met elkaar hebben we diverse themamiddagen gehad waarbij we spraken over wat er in de norm zou moeten komen, waar er gaten zitten en wat er beter kan. Uiteindelijk heeft dat geresulteerd in de norm zoals die er nu ligt en die is ondertekend door alle burgemeesters in de provincie. Ook de Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC’s) zijn er bij betrokken.”
cvdk: “Ik ben er trots op dat we dat in januari voor elkaar hebben gekregen. We zijn niet de eerste provincie met een norm. Het verschil is wel dat we hier veel hebben van alles: veiligheidsregio’s bijvoorbeeld, maar we tellen ook meerdere waterschappen; deze laatsten ondersteunen de norm overigens ook. Nu is het zaak dat de norm in alle organisaties doorsijpelt.”
Wat staat er eigenlijk precies in de norm?
Bgm: “De norm is opgedeeld in zes thema’s: bewustwording & organisatie, integriteit & veilige werkomgeving, veilige publieke taak, informatiepositie & informatiebeveiliging, beleid & handhaving en communicatie. Per thema zijn richtlijnen afgesproken die ambtenaren en politieke ambtsdragers moeten beschermen zodat zij goed en veilig hun functie kunnen vervullen.”
cvdK: “In feite is het een soort checklist, een implementatieoverzicht. De norm is niet verplicht, maar het is wel de bedoeling dat iedereen het overzicht invult om de zwakke plekken in zijn organisatie in beeld te brengen. Waar kun je vinkjes bij zetten en waarbij nog niet? Heb je bijvoorbeeld al een integriteitsbeleid vastgesteld? Werk je met een agressieprotocol? Heb je op orde dat je medewerkers kunnen rekenen op een veilige werkomgeving?”
Hoe krijg je dit onderwerp bij iedereen op het netvlies en hoe houd je het daar?
cvdK: “Het begint bij bewustwording. Weten waar je als organisatie een tandje moet bijzetten. En gevoel krijgen bij wat ondermijning precies inhoudt en hoe subtiel dat kan beginnen. Mooi vind ik in dat kader een fototentoonstelling die we als provincie hebben ontwikkeld en die de gemeentehuizen in Noord-Holland aandoet. In de tentoonstelling word je bewust gemaakt van de vormen van ondermijning en hoe deze zich kunnen voordoen. ”
Bgm: “Het kan heel onschuldig lijken dat iemand je een pakketje vis aanbiedt. Eén van onze raadsleden overkwam dit en voelde zich later nogal naïef dat hij de vis zonder meer had aangenomen. Er volgde geen verzoek of iets dergelijks op de gift, maar het maakte hem wel bewuster: een volgende keer neem ik niet meer zomaar iets aan. Zo’n fototentoonstelling is een mooi middel om hier een andere mindset in te krijgen. Met de hele gemeenteraad gaan we tegenwoordig eens per jaar de spreekwoordelijke hei op om het een dag lang over deze thema’s te hebben. We praten dan over integriteit en leggen elkaar daarbij dilemma’s voor (‘hoe zou jij hier op reageren?’). Ook hebben we het over bedreigingen waar sommigen van ons mee te maken hebben. Samen met de gemeentesecretaris zit ik daarnaast sessies voor nieuwe medewerkers voor en laten we hun zien in welke posities ze terecht kunnen komen. Werken aan bewustwording dus. Heel belangrijk.”
cvdK: “Als aanjager van dit onderwerp organiseren we als provincie ieder jaar werksessies met alle Noord-Hollandse gemeenten. Dat doen we om dit onderwerp op de kaart te houden en om te faciliteren dat gemeenten elkaar kunnen ontmoeten. Hopelijk kunnen we zo ook lijntjes leggen tussen mensen die zich met een specifiek thema uit de norm bezighouden. Je ziet: er gebeurde al heel veel en met de norm hebben we nu een mooie extra stap vooruitgezet in de verdere professionalisering. Overigens spreek ik ook met mijn collega-commissarissen over ondermijning en weerbaarheid. Op alle niveaus speelt dit dus en vindt er ‘kruisbestuiving’ plaats.”
Wat levert de norm en het samen optrekken concreet op?
cvdK: “Van alles. Een mooi voorbeeld is Meld Misdaad Anoniem. In het onderlinge contact kwamen we erachter dat niet iedere Noord-Hollandse gemeente bij dit initiatief is aangesloten en dat is wel een vereiste om een anonieme melding te kunnen doen, bijvoorbeeld van criminele handelingen die met ondermijning te maken hebben. Ik vind dit een minimale service aan onze inwoners en dus hebben we met de gemeenten die nog niet waren aangesloten de afspraak gemaakt hen alsnog aan te melden. Als provincie hebben we de kosten hiervoor op ons genomen. Het helpt ons ook in die zin dat Meld Misdaad Anoniem rapporten oplevert die ons weer kunnen helpen de norm aan te scherpen.”
Bgm: “Ik vind het contact met andere gemeenten erg waardevol. Wij hebben bijvoorbeeld Den Helder op bezoek gehad en die gemeente bleek zeer te spreken over het feit dat zij een analist in dienst hebben. Die brengt cijfers en trends in beeld over allerlei zaken die met ondermijning te maken hebben (hiertoe maakt hij gebruik van zichtopondermijning.nl, een vrij toegankelijk dashboard dat mede mogelijk is gemaakt door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, red.): drugshandel en de specifieke plekken waar dat plaatsvindt bijvoorbeeld. Het zorgt dat je meer informatiegestuurd kunt werken. Inmiddels hebben wij ook een analist en met haar komst is onze aanpak gerichter en adequater geworden. Het ‘basisniveau’ is steviger, waardoor het voor kwaadwillenden moeilijker wordt om zich met ondermijnende criminaliteit bezig te houden.”
Hebben grotere gemeenten een voorsprong op kleinere gemeenten?
cvdK: “Dat zou je denken, maar dat vraag ik me eerlijk gezegd af. Grotere gemeenten hebben meer budget en kunnen in bijvoorbeeld de handhaving makkelijker zichtbaar zijn, maar ze zijn ook logger waardoor het lastiger is om snel de juiste lijntjes te leggen. Het voordeel van een kleinere gemeente is dat je elkaar makkelijker kunt vinden en aanspreken.”
Wat is tot nu toe jullie afdronk van de norm?
cvdK: “Ik vond het een mooi proces om samen de norm op te stellen en ik ben blij dat de strijd tegen ondermijning en het werken aan een weerbare overheid nu steviger zijn verankerd.”
Bgm: “Daar sluit ik me bij aan. De norm maakt het ook makkelijker om met mijn collega’s in Noord-Holland te schakelen. In die zin zorgt de norm ook voor meer laagdrempeligheid. Ik hoop overigens dat de aandacht voor dit onderwerp niet verslapt en dat de provincie er als aanjager goed bovenop blijft zitten. Wat mij betreft mogen ze die rol stevig blijven pakken.”
De Noord-Hollandse Norm Weerbare Overheid is begin 2025 gelanceerd en heeft een eigen website waar deze nader wordt uitgelegd. Kijk op noordhollandsenorm.nl voor meer informatie. Op de site is ook het implementatieoverzicht te vinden waar de commissaris van de Koning hierboven aan refereert. Elders op deze site zijn alle provinciale weerbaarheidsnormen tot nu toe verzameld. Dit dubbelinterview is ook verschenen in de veiligheidseditie van het Burgemeestersblad (pagina 91 en verder).