Integriteit en weerbaarheid in de kandidaatstellingsfase

Politieke partijen doen tijdens de kandidaatstellingsprocedure veel om de integriteit van hun volksvertegenwoordigers te waarborgen. Politieke ambtsdragers kunnen in de eerste plaats terecht bij hun politieke partij voor screening en integriteit. In het Nederlandse politieke stelsel zijn politieke partijen zelf verantwoordelijk voor het selecteren, voorbereiden en trainen van kandidaten voor hun functie als politieke ambtsdrager.

Kandidaatstellingsprocedure

De zoektocht naar geschikte kandidaten begint al voor het kandidaatstellingsproces, bij het opstellen van de functieprofielen. Hieruit wordt duidelijk naar welke kandidaat de partij op zoek is en over welke kwaliteiten de kandidaat moet beschikken. Naast het opstellen van een goed profiel is het belangrijk om extra informatie in te winnen over de kandidaten. Denk hierbij aan een uitgebreid cv, opgave van nevenfuncties en informatie van referenten en informanten. Daarnaast kan de kandidaat gevraagd worden naar een Verklaring omtrent gedrag (VOG).

Rol politieke partijen

Een politieke partij kan in haar statuten aandacht vragen voor integriteit, door richtlijnen, voorschriften en maatregelen op te nemen over integer handelen. Bijvoorbeeld over het voorkomen van integriteitsschendingen, hoe een schending zorgvuldig afgehandeld kan worden en welke politieke functies met elkaar onverenigbaar zijn. Daarnaast kunnen partijen ook een gedragscode of integriteitsprotocol opstellen met daarin regels en richtlijnen over integriteit. Deze vloeien vaak voort uit de beginselen van de politieke partij en kunnen gaan over omgangsnormen, nevenfuncties en hoe de kandidaat met beloningen en vergoedingen omgaat. Een andere mogelijkheid is om een integriteitscommissie in te stellen, die toezicht houdt op het integriteitsbeleid van de partij, leden adviseert over integriteitsvragen en onderzoek doet naar (vermeende) melding van integriteitsschendingen.

Volksvertegenwoordigers

De gemeenteraden en Provinciale Staten kunnen ook zelf een bijdrage leveren om de integriteit te waarborgen. Tijdens het screenen van kandidaten kunnen ze het ‘geloofsbrievenonderzoek’ uitvoeren. Hierin wordt gekeken of de kandidaten voldoen aan de vereisten uit de Gemeente- of Provinciewet. Daarnaast is het van belang dat de nevenfuncties van de kandidaat openbaar worden gemaakt om te kunnen beoordelen of een kandidaat geen onverenigbare functies vervult. Een risicoprofielgesprek kan inzicht geven in de integriteitsrisico’s van een kandidaat. Na de screening en voordat de leden aan de slag gaan, leggen zij de eed/belofte af. Bij het afleggen van de eed staat integriteit centraal en wordt gezworen of verklaard dat er aan niemand een gift of een gunst is beloofd. Vervolgens worden leden gewezen op verboden handelingen en zijn ze wettelijk verplicht om voor zichzelf en hun bestuurders een gedragscode vast te stellen. Raadsleden of Statenleden kunnen bij vragen over integriteit terecht bij de griffier.

Alle politieke partijen leveren tijdens de kandidaatstellingsprocedure zelf een bijdrage aan het waarborgen van integriteit. Hiervoor kunnen zij de handvatten uit de Handreiking Integriteitstoetsing gebruiken. Daarnaast werken de gemeente Eindhoven, Saxion Hogeschool, Taskforce RIEC en het ministerie van BZK aan een aantal instrumenten die de individuele weerbaarheid van lokale bestuurders, volksvertegenwoordigers én de gemeentesecretaris versterken. Een van die instrumenten, de weerbaarheidscheck voor de werving en selectie van aankomende raadsleden en kandidaat wethouders, is nu beschikbaar voor alle decentrale overheden. Meer informatie is te vinden op de partnerpagina’s van de verschillende bestuurdersverenigingen van politieke partijen en het Kennispunt Lokale politieke partijen.

Bestuurders

Voor (kandidaat-)bestuurders is er de Handleiding basisscan integriteit, aan de hand waarvan mogelijke (politieke) kwetsbaarheden duidelijk worden. Waar nodig kunnen vervolgens beheersmaatregelen worden getroffen om het risico op integriteitsrisico’s te verkleinen.